Huis te Manpad (losse objecten)

IJskelder

De ijskelder  (19de eeuw, rijksmonument 46747) ligt ten noordwesten van het hoofdhuis op het eiland. IJskelders dienden om ijs voor de koeling van voedsel en dranken te bewaren. In de winter werden blokken ijs uit de sloten en vijvers gezaagd. De blokken werden in de kelder gelegd en met water en/of pekel overgoten, zodat één grote klomp ijs ontstond, die de temperatuur nog meer liet dalen. De massa ijs was voldoende om tot de volgende winter te worden bewaard. In de zomer kon men brokken van de ijsmassa afhakken om in de keuken te gebruiken.

Houten brug

Deze brug (19de eeuw, rijksmonument 46752) met rustieke leuningen ligt over de dwarsarm van de centrale waterpartij.

Muren rond moestuin, slangenmuur

De bakstenen muren (ca. 1737, rijksmonument 46753) omgeven de moestuin ten zuiden van het huis. Langs de noordzijde staat een slangenmuur, onderbroken door een hek, dat bestaat uit twee bakstenen pijlers met natuurstenen dekplaten en vier smeedijzeren hekvleugels met gezwenkte bovenzijden en ijzerdraad bespanning, waarvan twee vast en twee draaiend. De muur langs de westzijde heeft een lagere doorgang met deuren tussen pijlers. Langs de oostzijde staat een muur met eveneens een doorgang (deuren tussen pijlers). Twee tussenmuren, parallel met de west- en oostmuren, dateren waarschijnlijk van na 1861.

Met name de slangenmuur is zeer waardevol. Een slangenmuur is gebouwd in een slingerende lijn. De bochten in de muur vormen beschutte plaatsen, waarin windgevoelige planten of struiken gepoot kunnen worden. Indien de slangenmuur op het zuiden is geplaatst (zoals bij Manpad), is het mogelijk in zo’n bocht een microklimaat te creëren.

Deze bakstenen, van lisenen en steunberen voorziene tuinmuur (1730-1742, rijksmonument 46758) behoort tot de aanleg van omstreeks 1730-1742. De tuinmuur staat tussen het pinetum en de ringsloot langs de Manpadslaan.

Tuinbeelden

Deze zandstenen tuinbeelden (1734, rijksmonument 46754) van Bacchus en Ariadne op sokkels, gesigneerd ‘Jan van Logteren 1734’, staan ter weerszijden van de zichtas door het park, niet ver van de waterpartij achter het huis.

Tuinvaas

Deze zandstenen vaas (derde kwart 18de eeuw, rijksmonument 46755) is afkomstig uit een kabinet van de aanleg van Speelman en is tegenwoordig opgesteld in de zichtas achter het huis. De achthoekige sokkel is versierd met bladwerk. De gesloten ronde vaas staat op een achthoekige voet en de kelk is verdeeld in twee vakken met voorstellingen in reliëf. Hiervan stelt het ene (met onder meer de figuren van Ceres en Bacchus) het ‘land’ voor, het andere (met onder meer Zephirus, Aurora en Amor) de ‘zee’.

Zij-inrijhek

Dit hek (van waarschijnlijk kort na 1732, rijksmonument 46750) is geplaatst op een met bakstenen keermuren beklede dam in de ringsloot aan de zijde van de Manpadslaan. Het bestaat uit twee bakstenen pijlers met natuurstenen afdekplaten en een uit twee vleugels samengesteld smeedijzeren spijlenhek.

Oranjerie

De voormalige oranjerie (tweede kwart 18de eeuw met latere wijzigingen, rijksmonument 46749) met dienstwoningen is een verdiepingloos gebouw met een asymmetrisch zadeldak. De voorgevel is zeven traveeën breed met een gootlijst op klossen, vier geblokte lisenen en dito deuromlijsting. De buitenste vensters hebben een vaste tussendorpel en een roedenverdeling met 48 ruiten, de overige vensters en de beglaasde deur hebben een empire-roedenverdeling. Aansluitend op en in het verlengde van de voorgevel staat ter weerszijden een naar buiten toe geleidelijk lager wordende tuinmuur. De opkamer aan de achterzijde heeft vier vensters met 36-ruits klapramen en luiken; een gelijke roedenverdeling bevindt zich in de bovenlichten van de deuren in de linkerzijgevel. De overige vensters hebben schuiframen met roedenverdeling en luiken.

Menagerie

De voormalige menagerie (tweede kwart 18de eeuw, gewijzigd omstreeks 1800, rijksmonument 46751) had een tweeledig doel: theehuis en vogelhuis (of menagerie). De menagerie is gebouwd op korfboogvormige grondslag, bestaande uit een centraal vertrek met betimmering uit de stichtingstijd. De rondbogige, door pilasters ingelijste toegang is bij de restauratie met een glaspui afgesloten en (weer) met een balustrade bekroond. Aan weerszijden bevinden zich de voormalige vogelhokken, met spitsboogopeningen tussen geblokte pijlers en een fronton aan het uiteinde.

Rijksmonument

Alle hiervoor genoemde objecten zijn van belang als onderdeel van de buitenplaats Huis te Manpad. De buitenplaats als geheel is van belang vanwege de vooraanstaande plaats die zij inneemt in de geschiedenis van de architectuur, de beeldende kunsten en de tuinkunst in Nederland. Opvallend is de welbewust terughoudende verandering in landschapsstijl van een laatbarokke, 18de-eeuwse aanleg, waarvan onder meer de centrale zichtas en grote onderdelen van het lanenpatroon zijn gehandhaafd.

De buitenplaats Huis te Manpad is van belang vanwege de vooraanstaande plaats die zij inneemt in de geschiedenis van de architectuur, de beeldende kunsten en de tuinkunst in Nederland. Opvallend is de welbewust terughoudende verandering in landschapsstijl van een laatbarokke, 18de-eeuwse aanleg, waarvan onder meer de centrale zichtas en grote onderdelen van het lanenpatroon zijn gehandhaafd. Andere waardevolle kenmerken zijn:

• een aantal 18de-eeuwse gebouwde objecten en tuinsieraden, die opvallen door hun zeldzaamheid (menagerie, nog functionerende slangenmuur), kunstwaarde (tuinbeelden) of rol in de parkcompositie (bijgebouwen aan het voorplein);
• de vanouds bestaande, opvallende dichte bebossing, zeldzaam bij een historische buitenplaats;
• de buitenplaats geeft nog een tamelijk compleet beeld van haar functies in de 18de eeuw;
• de aanleg in landschapsstijl, die echter overheerst wordt door het eraan ten grondslag liggende formele stramien.

Tot slot draagt Huis te Manpad een sterk individueel karakter dankzij een generaties lang doorgegeven, door uitgesproken opvattingen gekenmerkt beheer. Deze lijst geeft een overzicht van Bewoners Huize ’t Manpad. Bekijk hier het boek  Het Manpad en zijn bewoners.