Ingenieur Lelylaan 2

Het Oude Slot

	Oorspronkelijke functie
	Kasteel, park, bijgebouwen
	Huidige functie
	Park, horeca
	Bouwjaar
	Middeleeuwen, 17de eeuw
	Architect
	Onbekend
	Status
	Rijksmonument 21120

Introductie

Kasteel Heemstede werd tussen 1280 en 1290 gebouwd nabij de monding van het (Zuider Buiten) Spaarne. De stichter was Dirk van Holy, die afkomstig was uit de omgeving van Vlaardingen. Hij werd met de ambachtsheerlijkheid Heemstede beleend door graaf Floris V van Holland. Dirk van Hoylede en zijn nazaten noemden zich voortaan ‘Van Heemstede’. Het kasteel van de heren van Heemstede is diverse keren verwoest en herbouwd; dit gebeurde in 1393, 1404 en 1426.

In 1620 kocht de Amsterdamse koopman en latere raadpensionaris Adriaan Pauw (1585-1653) de heerlijkheid Heemstede, met het inmiddels vervallen slot. Hij liet de middeleeuwse burcht herstellen en uitbreiden tot een lustslot in renaissancestijl. Als onderhandelaar van de Staten van Holland speelde Pauw een grote rol bij het tot stand komen van de Vrede van Münster in 1648, waarmee een einde kwam aan de Tachtigjarige Oorlog met Spanje. Bij het slot liet hij in dat jaar de Pons Pacis of Vredesbrug bouwen, als een blijvende herinnering aan deze vrede. Adriaan Pauw was ook degene die de eerste protestantse kerk van Heemstede liet bouwen, de huidige Oude Kerk. Pauw was tevens een groot boekenliefhebber: zijn bibliotheek (de Bibliotheca Heemstediana) telde wel 15.000 boeken, een enorm aantal voor die tijd.

In 1810 was het slot dusdanig verzakt dat delen met instorting werden bedreigd. De toenmalige schout Jan Dolleman gaf daarom opdracht tot de afbraak, die in 1811 plaatsvond. Sindsdien resten van het omgrachte hoofdgebouw alleen nog de funderingen. Verder omvat het huidige complex de reeds genoemde Pons Pacis (een natuurstenen brug met beeldhouwwerk en een keermuur met ballen), een 17de-eeuws koetshuis met bouwhuis (het Nederhuys), met beeldhouwwerk van het verdwenen slot, een toegangspoortje, een dienstgebouw en een duivenpoort.

Bouwkundige beschrijving

Het kasteelterrein, een eiland van 40 bij 25 meter, is vanaf het voorterrein bereikbaar via een natuurstenen brug met beeldhouwwerk en een poort, gebouwd in 1648 ter herinnering aan de Vrede van Münster, met gebruikmaking van rijke maniëristische bouwfragmenten uit Leiden. De brug, gebouwd in opdracht van Adriaan Pauw, werd ‘Pons Pacis’ genoemd, ofwel ‘Vredesbrug’. Op het voorplein staat een langgerekt 17de-eeuws bouwhuis met torenvormige aanbouw, een restant van het poortgebouw. De poortdoorgang van het bouwhuis wordt bekroond door het wapen van Adriaan Pauw, gevat tussen schilddragende leeuwen. Het poortje in de lange gevel is samengesteld uit van elders afkomstige bouwfragmenten. Aan het voorterrein stond een tweede bouwhuis, dat in 1957 is ingestort. Verder zijn er nog een 17de-eeuws duifhuis met een wapensteen boven de ingang en een dienstwoning.

Rijksmonument

Het complex is van belang als restant van het oude slot van Heemstede. Het gaat hierbij om de bebouwing op en om het voorterrein, uit de tijd van Adriaan Pauw, toen het kasteel zijn grootste omvang kreeg. De brug is van historische betekenis als herinnering aan de Vrede van Münster en de rol die Adriaan Pauw hierbij als onderhandelaar namens de Staten van Holland speelde. De funderingen van het slot zijn afzonderlijk beschermd als archeologisch rijksmonument.